Thursday, May 28, 2009

Kumārasambhava Kavya (Canto-VII) Part-1 : Odia Version: Dr.Harekrishna Meher

Kumāra-Sambhava (Canto-VII)
Original Sanskrit Kāvya by : Mahākavi Kālidāsa
Oriya Metrical Translation by : Dr. Harekrishna Meher 

(Theme : Wedding Ceremony of Śiva-Pārvatī )   
= = = = = = = = = = = = = = = = = = = = = =

Introduction :  
Kumārasambhava enjoys a prominent position among the five great epics of Classical Sanskrit Literature. The word ’Kumāra’ means ‘Kārttikeya’ and ‘Sambhava’ means ‘Birth’. This kāvya contains 17 cantos and treats of the birth of Kārttikeya, the son of God Śiva and Pārvatī. Some critics opine that the first eight cantos are the original writing of Poet Kālidāsa and the rest cantos are spurious. But this opinion does not seem appropriate; because the main theme of this kāvya is ‘birth of Kumāra’ and hence it has been named ‘Kumāra-Sambhava’. Kārttikeya’s birth is described in Canto-X, while Marriage of Śiva-Pārvatī is depicted in Canto-VII and the union of the couple in Canto-VIII and IX. Birth of Kumāra is meant for killing of the demon-king Tāraka. So the remaining cantos after Canto-VIII do bear significance for completion of the main theme.

Tortured by Tārakāsura, all the gods prays before Brahmā, the Creator God, for the solution. Brahmā tells that Kumāra, the son of Śiva-Pārvatī would slay the demon Tāraka and protect the heaven. Advised by Brahmā, the gods make necessary arrangements to attract Śiva’s mind towards princess Pārvatī. Contextually Pārvatī by her severe penance becomes able to propitiate Mahāyogī Śiva for marriage with herself.

Canto-VII, bearing 95 verses, deals with the topic of Śiva-Pārvatī’s marriage ceremony. Lord Śiva weds princess Pārvatī, the daughter of the mountain-king Himālaya and Queen Menā. In accordance with social customs, from Śiva’s side, Saptarshi, the seven rishis place before Himālaya, the proposal of his daughter Pārvatī’s marriage with Śiva. After heartiest consent given by bride’s parents, the wedding is accomplished with much pomp and ceremony in the royal palace of Oshadhiprastha city, the residence of the mountain-king.

Just before marriage, decorations with ornaments and costume-design of princess Pārvatī are performed as per social and traditional customs, as seen in human society. Brahmā, Vishņu, Lakshmī, Sarasvatī and all the gods headed by Indra with enthusiastic and hilarious hearts, attend the wedding celebration. The priest performs the marriage function with Vedic rituals. Goddess Lakshmī holds white lotus-umbrella above the heads of the bride and groom. Sarasvatī, the Goddess of Speech and Learning, congratulates the couple with bilingual greetings ; she offers homage to Śiva in Sanskrit language and to Pārvatī in delicate Prākrit language. All other gods heartily extend their salutations and prayers to the newly-wed couple.

Poet Kālidāsa says :
“In the general weddings in human society, beauty of the bride and the bride-groom becomes enhanced by remembering and worshipping the auspicious God-couple Śiva-Pārvatī . When Lord Śiva himself as bride-groom and Pārvatī as bride are wedding, the divine beauty of the father-mother of the world is really indescribable.” (Kumāra. 7/78)
* *


Kumārasambhava’s Canto-VII : Odia Version : 
Part-1 :    
*
(Extracted from My Oriya Version of ‘Kumārasambhava – Saptama Sarga’
published in ‘Bartikā’, Puja Special Issue, October-December 2004, pp.996 – 1021, 
Dasarathapur, Jajpur, Orissa)
= = = = = = = = = = = = = = = = = = =

कुमारसम्भव (सप्तम सर्ग)  *  शिव-पार्वती-परिणय * 
मूळ संस्कृत काव्य : महाकवि कालिदास * 

ओड़िआ पद्यानुवाद : डॉ. हरेकृष्ण-मेहेर   

= = = = = = = = = = = = = = = = = = = =
*
तृतीय दिबस अन्ते शुकळ पक्षरे,
शुभ तिथिरे लग्नरु सप्तम स्थानरे ।
शङ्कर सङ्गे बिबाह- बिधि उमाङ्कर,
आयोजिले बन्धुबर्गे निमन्त्रि भूधर ॥ (१)
*
प्रतिगृहे प्रीतिबशे मङ्गळ तोरण,
पताका आदि शोभिला आड़म्बरे पूर्ण्ण ।
उत्सबे मज्जि रहिले गृहिणी समस्त,
नगेन्द्र-नगर हेला बिभा-कार्य़्य ब्यस्त ।
पुर-अन्तःपुर भेद न थिला सेठारे,
मने हेला सर्बे जात एक परिबारे ॥ (२)
*
कल्पपुष्प राजपथे हो‍इला बिञ्चित,
चीन-बस्त्र ध्वजामान उड़िला अमित ।
कनक तोरणराजि प्रभा बिकाशिला,
चतुर्दिग समुज्ज्वळ सेकाळे दिशिला ।
ओषधिप्रस्थ नगर हो‍इला प्रतीत,
स्थानान्तरे स्वर्ग किबा दिशे सुशोभित ॥ (३)
*
पुत्र अनेक थिलेहेँ एक‍इ दुहिता,
शीघ्र चालिय़िब एबे हो‍इ बिबाहिता ।
निरेखिले पिता-माता तेणु समादरे,
सते ताङ्कु देखुछन्ति बहु काळ परे ।
मृत कन्या पुणि प्राण पाइ सते फेरि,
आसिछि, ए रूपे दुहेँ लक्ष्य कले हेरि ॥ (४)
*
कुटुम्बीए ताङ्कु निज अङ्के बसाइले,
शुभाशिष देइ बहु भूषणे मण्डिले ।
भिन्न सम्बन्ध हेलेहेँ भूधरेश-कुळ –
स्नेह सर्ब सुताठारे आसि हेला ठुळ ॥ (५)
*
मिहिर उदय परे तृतीय क्षणरे,
चन्द्र सङ्गते उत्तरा- फाल्‌गुनी य़ोगरे ।
पति-पुत्रबती साध्वी बन्धु-नारीगण,
बिरचिले उमा-अङ्गे शृङ्गार भूषण ॥ (६)
*
स्नान-य़ोग्य पट्ट बस्त्र पिन्धिले तरुणी,
श्वेत सोरिष- मिश्रित मृदु दूर्बा पुणि ।
माङ्गळिक बिधि-शर घेनिले सङ्गरे,
मानस मोहिले उमा स्नान-सुबेशरे ॥ (७)
*
तहिँ मङ्गळ बिबाह-संस्कारे ग‌उरी,
शायक सम्बन्ध लभि शोभिले आहुरि ।
कृष्ण पक्ष अन्ते रबि- तेजे समुज्ज्वळा,
सुन्दर दिश‍इ य़था तन्वी चन्द्रकळा ॥ (८)
*
लोध्र-रजे तनु-तैळ शुष्क कले सर्ब,
शरीरे लेपन कले सुगन्ध दरब ।
लाबण्यमयीङ्कु तहुँ रमणी-निचय,
उत्तम बस्त्र पिन्धाइ नेले स्नानाळय ॥ (९)
*
मुक्ता-तोरण-चित्रित चारु मण्डपरे,
मरकत-बिरचित शिळातळ परे ।
हैमबतीङ्कि बसाइ हेम-कुम्भ-नीरे,
तूर्य़्य-नाद साथे स्नान कराइले धीरे ॥ (१०)
*
माङ्गळिक स्नान अन्ते शुद्ध-तनु पूता,
शोभिले शुभ बिबाह- बस्त्रे अद्रि-सुता ।
मेघ-जळे अभिषिक्ता हो‍इ य़ेउँरूपे,
धरणी शोभे शरदे स्वच्छ काश-पुष्पे ॥ (११)
*
पतिब्रताए उमाङ्कु नेले स्नानागारु,
चतुर्मणि-स्तम्भय़ुक्त चन्द्रातप चारु -
अळङ्कार-गृहे माङ्गळिक बेदिकारे,
सज्जित आसन थिला बेश रचिबारे ॥ (१२)
*
मोदे बसाइले पार्बतीङ्कि पूर्ब मुखे,
तनु-सज्जा पाइँ निजे बसिले सम्मुखे ।
तहिँ प्रसाधन उपकरण बहुत,
थिलेहेँ निज समीपे सज्जित प्रस्तुत ।
नारीए निसर्ग-शोभा करन्ते ईक्षण,
बेश-कर्म बिळम्बित हेला किछि क्षण ॥ (१३)
*
केउँ नारी धूप दीप देइ ताङ्क पाश,
धीरे शुष्क कला रम्य आर्द्र केशपाश ।
खञ्जिला मञ्जु कुसुम, बान्धिला मधुर –
मधुक सुमन-माळा सङ्गे दूर्बाङ्कुर ॥ (१४)
*
गौरी-कळेबरे गोरचना चिता सङ्गे,
श्वेत अगुरु लेपिले नारीए कि रङ्गे ।
रथाङ्ग-चिह्नित चारु- पुळिना जाह्नबी–
कान्तिकि जिणिला तहिँ उमा-तनु-छबि ॥ (१५)
*
मेना-सुताङ्क कुन्तळ-कळित बदन,
अळि-सेबित नळिने करिला निन्दन ।
अम्बुद-बेष्टित चन्द्र- बिम्बकु आबर,
अपसारि न रखिला बिश्वे पटान्तर ॥ (१६)
*
लोध्र-पुष्परेणु-बोळा गण्ड शुष्क थिला,
गोरोचना-प्रलेपने उज्ज्वळ दिशिला ।
श्रबणे खचित य़बाङ्कुर बिभूषण,
गण्डे लम्बि कला जन- नेत्र आकर्षण ॥ (१७)
*
मध्य रेखारे बिभक्त ओष्ठ पार्बतीङ्क,
मधु-लेप य़ोगे हेला सराग अधिक ।
बहिला अपूर्ब छबि स्फुरि बारम्बार,
निकटे लाबण्य-फळ प्राप्ति हेब तार ॥ (१८)
*
उमा-पाद रञ्जि सखी आशिषिला हसि,
“स्परश कर ए पदे पति-शिर-शशी ।“
सेहि परिहास- गिर शुणि गौरी धीरे,
मौने माल्य प्रहारिले सखीर शरीरे ॥ (१९)
*
बेश-रचना-कारिणी प्रबीणा बामाए,
गिरिजाङ्क कृष्ण दीर्घ नीळ कञ्ज प्राये –
नेत्र चाहिँ शोभा अर्थे न करि रञ्जन,
मात्र मङ्गळ बिधिरे रञ्जिले अञ्जन ॥ (२०)
*
य़था नब पुष्पपुञ्जे मञ्जुळ बल्लरी,
ज्योतिर्मय ऋक्षे य़था शोभे बिभाबरी ।
बिहङ्ग-आगमे शोभे तरङ्‌गिणी य़था,
शुभ आभरणे उमा बिराजिले तथा ॥ (२१)
*
स्थिर नेत्रे आपणार रूपकु दर्पणे,
देखि उमा स्वामी-लाभे ब्यग्र हेले क्षणे ।
अङ्गनागण-रचित शृङ्गार सकळ,
प्रियतम-दरशने हुअ‍इ सफळ ॥ (२२)
*
अङ्गुळि-य़ुगळे निज आर्द्र हरिताळ,
मनःशिळा चूर्ण्ण य़ोगे घेनि ततकाळ ।
कन्यार कर्ण्ण-भूषण - शोभित मुखकु,
नगाधिराज-गृहिणी टेकिले ऊर्द्ध्वकु ॥ (२३)
*
मङ्गळ तिळक लगाइले मस्तकरे,
ताङ्क मनोरथ सिद्ध हेला ए काळरे ।
जननी निज कन्यार प्रथम य़ौबने,
दीक्षा-तिळकर कथा भाबिथिले मने ॥ (२४)
*
पूर्ण्ण हेला माता-नेत्र हर्ष-लोतकरे,
ऊर्ण्णमय बिभा-सूत्र निज पुत्री-करे ।
अन्य स्थाने बान्धिबारु मङ्गळ बिधाने,
अङ्गुळिरे घुञ्चाइला धात्री य़थास्थाने ॥ (२५)
*
पट्ट बस्त्र पिन्धि नब दर्पण सङ्गते,
पर्बतराज-तनुजा शोभिले एमन्ते ।
फेनपुञ्ज य़ोगे क्षीर- सिन्धु-बेळा परि,
पूर्ण्ण चन्द्र घेनि य़था शारद शर्बरी ॥ (२६)
*
परिणय-रीति-दक्षा मेना स्वकुळर,
य़शोबर्द्धिनी दुहिता उमाङ्कु तत्पर ।
प्रणमाइ कुळ-देब अग्रते सहर्ष,
पतिब्रताङ्क चरणे कराइले स्पर्श ॥ (२७)
*
नम्रा उमाङ्कु सतीए देले आशीर्बाणी,
“स्वामीङ्क अखण्ड प्रेम लभ हे कल्याणि ! "
शिबङ्क अर्द्धाङ्ग-प्राप्त उमाङ्क निमन्ते,
आत्मीयङ्क आशीर्बाद हेला न्यून प्रते ॥ (२८)
*
उत्साह ऐश्वर्य़्य सह समारोहे भारि,
सुता बिबाह पूर्बरु स्वकर्त्तब्य सारि ।
सभा मध्ये उपबेशि बन्धुङ्क समीप,
शिबागम अपेक्षारे रहिले अद्रिप ॥ (२९)
*
सेहिकाळे क‍इळासे आदर सहित,
सपत माता प्रथम बिबाह-उचित ।
मङ्गळ बाचन लागि बस्त्र भूषणादि,
त्रिपुरारिङ्क पुरते रखिले सम्पादि ॥ (३०)
*
माताङ्क गौरब अर्थे भूषण सकळ,
न घेनि शङ्कर स्पर्श करिले केबळ ।
महामहिम शिबङ्क कपाळ प्रभृति,
बिबाह- बेशरे हेला रम्य अळङ्कृति ॥ (३१)
*
श्वेत अङ्गराग हेला चिता भस्म-जाळ,
मस्तक-भूषण हेला मञ्जुळ कपाळ ।
शोभा पाइला प्रभुङ्क देहे गज-चर्म,
प्रान्त-भाग-सुचित्रित बस्त्र मनोरम ॥ (३२)
*
ललाट देशे ताङ्करि दीप्त सुशोभन,
पीत –कनीनिका-य़ुक्त तृतीय नयन ।
निज तेज परकाशि हरिताळ- कृत –
पबित्र तिळक रूपे कला अळङ्कृत ॥ (३३)
*
शिब-अङ्गे य़थास्थाने भुजङ्गम-गण,
नाना बिभूषण रूपे शोभिले सेक्षण ।
केबळ तनुरे परिबर्त्तन हो‍इला,
फणा-रत्‍न-कान्ति पूर्ब परि दीप्त थिला ॥ (३४)
*
दिबसे मध्य बिशद दीप्त निष्कळङ्क,
एक-कळात्मक चन्द्र नीळलोहितङ्क ।
चूड़ामणि स्थाने बिराजिला चमत्कार,
आबश्यक न हो‍इला अन्य अळङ्कार ॥ (३५}
* *
नन्दी-भुजे हस्त थापि ब्याघ्र-चर्माबृत,
बृषभ-पृष्ठे आरूढ़ हेले शूळभृत ।
शिब-भक्ति घेनि सते कैळास आपणे,
बृष रूपे लघु काय कला सेहिक्षणे ॥ (३७)
* *
सुबर्ण्ण-रुचिरा मातृ-गणङ्क पछरे,
बिराजिले कपाळिनी काळी ए रूपरे ।
बळाका-शोभिता य़था नीळ कादम्बिनी,
सम्मुखे स्फुरित य़ार दीप्त सौदामिनी ॥ (३९)
* *
बिश्वकर्मा-कृत नब छत्र बिकर्त्तन,
ब्योमकेश-शिरे धरि कले बिमण्डन ।
छत्रर पट्ट-बस्त्रटि शिर पाशे जड़ि,
प्रते हेला, सते गङ्गा- धार अछि पड़ि ॥ (४१)
*
से समये मन्दाकिनी य़मुना ए बेनि,
चामर बिञ्चिले शिबे चारु तनु घेनि ।
तटिनी स्वरूप तेजि थिलेहेँ निजरि,
शोभिले चामर य़ोगे हंस-य़ुक्ता परि ॥ (४२)
*
आदि ब्रह्मा सङ्गे बिष्णु श्रीबत्स-भूषण,
शिबङ्कर जय ध्वनि कले उच्चारण ।
बेनि प्रभु कले शम्भु- महिमा बिस्तार,
घृत-हबनरे बह्नि बढ़े य़े प्रकार ॥ (४३)
*
एक मूरति बिभक्त तिनि स्वरूपरे,
सृष्टि-पाळन-प्रळय- हेतु ब्रह्माण्डरे ।
पद्मनाभुँ केबे बड़ हुअन्ति महेश,
महेश ठारु केबे त बड़ हृषीकेश ।
परमेष्ठी केबे बड़ बेनि देबतारु,
बिष्णु महादेब केबे बड़ ब्रह्मा ठारु ॥ (४४)
*
इन्द्रादि दिगीश तेजि राज-चिह्नमान,
शिब-दरशन इच्छि अ‍इले से स्थान ।
इङ्गिते नन्दी दर्शन कराइले परे,
कर य़ोड़ि प्रणमिले समस्त अमरे ॥ (४५)
*
शिर चाळि शिब कले ब्रह्मारे आदर,
शिरीपतिङ्कि कुशळ पुच्छि महेश्वर ।
शतमन्युङ्कु सम्मान कले शुचि स्मिते,
अन्य देबतागणङ्कु निरेखि सुचित्ते ॥ (४६)
*
आशिषिले जय-शब्दे सप्त ऋषिबर,
बदने स्मित बिकाशि बो‍इले ईश्वर ,
“पूर्बरु मुँ बरिछि ए बिबाह-य़ज्ञरे,
आपणमानङ्कु प्रिय ऋत्विज रूपरे ॥" (४७)
*
बिकार-बर्जित प्रभु मृगाङ्क-शेखर,
पथ बाहिगले, तहिँ गन्धर्ब किन्नर –
बिश्वाबसु आदि बीणा बाइ तोषमन,
कले त्रिपुर-दहन महिमा गायन ॥ (४८)
* *
ओषधिप्रस्थ नगर नगराजङ्कर,
अपराजेय से पुर अराति-गणर ।
सुरक्षित से नगरे क्षणक मध्यरे,
पहञ्चिला महाबळी बृष आनन्दरे ।
ईशानङ्कर कटाक्ष – स्वर्ण्णसूत्र सते,
अग्रे आकर्षि ताहाकु घेनिगला द्रुते ॥ (५०)
* * *

(Continued) * * * 

Part- 2 : 
= = = = = = = = 

Related Link : 
Kumāra-Sambhava Kāvya (Canto-VII): Odia Version:
http://hkmeher.blogspot.in/2016/10/kumara-sambhava-kavya-canto-vii-odia.html 
= = = = = = = 
Other Link : 
Translated Works by Dr. Harekrishna Meher : 
 = = = = = 


No comments: