Extracts from Canto-IV of My Complete Sanskrit Translation
of Oriya Mahakavya ‘ TAPASVINI ’
Authored by Swabhava-Kavi Gangadhara Meher
*
For ‘Introduction’ please see English & Hindi ‘Tapasvini’ Canto-IV
with Original Oriya placed separately on this site.
Ref : http://hkmeher.blogspot.com/2007/07/tapasvini-canto-iv.html
http://hkmeher.blogspot.com/2007/07/hindi-version-of-tapasvini-kavya.html
http://hkmeher.blogspot.com/2007/08/oriya-kavya-tapasvini-of-swabhava-kavi.html
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
मङ्गलं समागता सौम्याङ्गना
उषा व्याकोषारविन्द-लोचना
वैदेही-दर्शनाभिलाषं वहन्ती स्व-हृदये ।
पल्लव-कर-द्वये
नीहार-मौक्तिक-प्रकरोपहारं दधाना
सती-निलय-बहिरङ्गणे विद्यमाना
अभाषत कोकिल-कण्ठ-स्वना सूनरी,
"दर्शनं देहि सति ! प्रभाता विभावरी ॥" [१]
*
अरुण-काषायाम्बरम्,
स्मितं सुमनसां विकस्वरम्,
प्रशान्त-रूपं च स्वान्ते जनयन्ति प्रत्ययम् :
काऽपि योगेश्वरी तत्रागत्य स्वयम्
सुमधुर-वचनैः सान्त्वनां प्रदाय
समाकारयति दुःख-राशि-प्रशमनाय ।
नवीन-जीवन-दानार्थं सा ध्रुवम्
विद्यते त्रिदिव-भुवनादवतीर्णा भुवम् ॥ [२]
*
सङ्गीतं गायति स्म समीरणः,
भृङ्गो वीणा-वादन-प्रवणः ।
सुरभिरवर्त्तत नर्त्तन-तन्मया
उषाया अनुज्ञया ।
वैतालिको भूत्वा कुम्भाट-विहङ्गः
प्रारभत स्तुति-पठनम् ।
समागतो मागध-मुख्य-वेशः कलिङ्गः,
प्रोवाच सुललित-मधुर-स्वनम्,
"उत्तिष्ठ, सती-राज्याधीश्वरि !
प्रभाता विभावरी ॥" [३]
*
मुनि-वृन्द-वदनै:
समुच्चारितै-र्वेदस्वनैः
श्याम-वनं परिव्याप्तिमियाय ।
भिन्दानो विहायसमूर्द्ध्वं प्रासरत्
समुदात्त ॐकारः ।
वैकुण्ठाय तृप्तिं प्रदाय
किमनन्त-श्रुति-पथं प्राविशत्
समयेऽस्मिन् वर्णिनी
अनुकम्पा तपस्विनी
समुपेत्य जानकीं सतीम्
गम्भीरमभाषत भारतीम्,
"उत्तिष्ठ अयि वैदेहि !
समागतास्त्येषा
सुकोमलाङ्गी उषा,
दत्त्वा दर्शनं सन्तोषं तस्या विधेहि ।
तमसा खलु वर्त्तते
प्रतीक्षमाणा पथं ते
सकृत् सुखमवाप्तुं स्वके
समुपवेश्य त्वामङ्के ॥" [५]
*
मन्दाकिनी गोदावरी चैते
तत्समस्त-गुणै-र्मत्सम्मिते वर्त्तेते ;
तथापि ताभ्यां समेधितं गौरवं
नितरां समवाप्य तावकम्
पावन-पद-चिह्नमव्यय-वैभवं
शुभाङ्ग-सौरभं च देव-पद-प्रदायकम् ।
वाञ्छितमासीत् तद् द्वयं मम कृते,
लाञ्छितासं चेतसि तस्मादृते ॥ [१२]
*
कृतवत्यासं शुभ-कर्म-निचयम्,
धर्मस्त्वामतः समानयद् यथासमयम्
मम मर्माभिप्रायं विज्ञाय ।
लब्धमस्ति मया दुर्लभं धनम्,
करिष्यामि परितृप्ति-साधनम्
मदुत्सङ्गे निधाय
सम्बोधनमहम्
विधाय प्रत्यहम् ।
भविष्यति शरीर-सौरभं तावकम्
मज्जीवन-कालुष्य-विनाशकम् ॥ [१३]
*
मदुत्सङ्ग-केलि-लोलाः सारसाः
श्रेणि-संहता हंसाः
चक्रवाक-दम्पतयः
युगल-भाव-युक्ताश्च वक-पङ्क्तयः
त्वत्पुण्य-तनु-प्रक्षालन-पूतं तोयं मे पिवन्तः
स्थास्यन्ति सर्वे मदन्तिके जीवन्तः ।
कलरव-कैतवेन गायन्तस्तव कीर्त्ति-चयम्
विधास्यन्ति मे श्रुति-सन्तोषं सातिशयम् ॥ [१४]
*
पवित्रीभवितुं पतिव्रता-तनु-स्पर्शात्
बीरुद्-वसति-विरागाः
कुसुम-वर्गाश्चलित-दूर-मार्गाः
निमज्जिताः सन्तः
प्लवमाना धावन्तः
भृशमागत्य त्वदन्तिके भ्रमिष्यन्ति समन्तात् ।
अवगाहन-वेलायां मम पयसि
तान् पद्भ्यां कृपामयि ! नापाकरिष्यसि ॥ [१५]
*
भाति जनन्याः प्रत्यक्षमेव क्षीरम् ।
पर्वत-वक्षोज-विनिःसृतमेतत्
प्रवहति पीयूष-निष्यन्दवत्
कृते मृत-कल्पायाः
अस्याः कन्यकायाः सीतायाः ।
देशेऽस्मिन्नहो ! त्वमेव माता मे सदाशया
तमसा-मूर्त्ति-र्मद्वेदना-विदीर्ण-हृदया ॥ [१७]
*
छेद-भिन्नः पृष्ठ-देशस्ते,
अपर-पार्श्वस्तु दृश्यते ।
तथापि सुतायाः सन्तोष-विधानाय त्वं
समुन्मील्य स्नेह-नयन-द्वन्द्वं
विन्यस्य वचः प्रीति-माधुर्यमयम्
रचयसि चाटुं सप्रणयम् ।
धन्य-धन्यं मातः ! हृदयं ते
मम दुःखातप-निमित्तं सैकतं वर्त्तते ॥ [१८]
*
सीता सम्प्रतिविद्यते,
सैव त्वदीये मते
स्वीय-पातिव्रत्य-धर्म-शक्त्या
स्थावर-जङ्गमान् सर्वाञ्जगति
पवित्रयितुं प्रभविष्यति ।
अवगम्यते सम्यग् जनन्या
निज-कन्याया वेदना ।
विभाति दग्ध-वदना कन्या
जननी-नयनयोश्चन्द्रानना ॥ [१९]
*
निश्चितं तव तीरम्
संवृत्तं मे शरण्यं सुचिरम् ।
विद्यते ममाशा शान्तिमये
त्वदीये पदारविन्द-द्वये ।
चराचरं सकलं
शून्यमेव यस्याः कृते,
भूमण्डले मात्रङ्क-मात्रं केवलं
समादर-निधानं तस्या वर्त्तते ।
जनयित्री यस्या रत्न-गर्भा मेदिनी,
मार्गयिष्यति स्थानमन्यत् कथं वा नन्दिनी ?" [२०]
* *
(Extracted from published works)
* * *
