Sanskrit ‘Tapasvini’ Praak-kathanam (‘तपस्विनी’ महाकाव्यम्, प्राक्‌कथनम्/डॉ.हरेकृष्ण-मेहेरः)

‘तपस्विनी’ महाकाव्यम्, प्राक्‌कथनम् / डॉ.हरेकृष्ण-मेहेरः

(Sanskrit ‘Tapasvini’ Kavya, Foreword)

TAPASVINI     

Original Oriya Epic Poem 

By : Poet Gangadhara Meher  (1862-1924)

Complete Sanskrit Translation By : Dr. Harekrishna Meher 

*

Published by : Parimal Publications, 27/28, Shakti Nagar, Delhi-110007,

ISBN: 978-81-7110-412-3.  First Edition  2012.

= = = = = = = = = = = = = = = = = =

Tapasvini  [Foreword]

= = = = = = = = = = = = = = = = = =  

‘Praak-Kathanam’ has been taken from pages 7- 11 of my Sanskrit

‘Tapasvini’ Book. 

For Introduction, please see : ‘Tapasvini Mahakavyam: Ekam Aalokanam’

Link: 
http://hkmeher.blogspot.in/2011/07/gangadhara-mehers-tapasvini-sanskrit.html

= = = = = = = = =

  

तपस्विनी (महाकाव्यम्)

ओड़िआ-मूल-रचना * स्वभावकवि-गंगाधरमेहेरः (१८६२-१९२४)

सम्पूर्ण-संस्कृतानुवादः * डॉ. हरेकृष्ण-मेहेरः

= = = = = = = = = = = = = =   

प्राक्-कथनम्

= = = = = = = = = = = = = = 

        आधुनिक-दृष्ट्या विश्व-वाङ्मयेषु अनुवादो भाषान्तरणम् अनुसर्जनम् वा स्थानमर्हति महत्त्वपूर्णम् । बहुविधानां भाषासाहित्यानां परस्पर-भाव-विनिमय-निमित्तं समनुभूयते अनुवादस्य महती आवश्यकता । अनुवाद-माध्यमेनैव साहित्यानां तुलनात्मक-विश्लेषणैः सार्धं प्रचार-प्रसारस्य परिसरो नितरां विस्तारं लभते । अनुवादं विना विविध-भाषा-साहित्यैः सह परस्पर-परिचयावसरो लब्धुं न शक्यते । अनुवादो मूलभाषाया यथार्थानुगतः स्यात् । कस्याश्चित् साहित्य-कृतेः, विशेषतः कवितायाः भाषान्तरणं न केवलमायास-साध्यम्, अपि च ज्ञान-प्रतिभयो-र्निर्णायकं भवति । अनुवादो भवत्येका विशिष्टा कला, या सर्वैः कर्त्तुं न पार्यते । अनुवाद-कार्यमिदं बाह्यालोकनेन सरलं प्रतीयते, वस्तुतः कार्यस्यास्य श्रमं महत्त्वं च हृदयङ्गमं कुरुते जन एवानुभवी ।

        स्वतःस्फुरितायां मौलिक-कविता-रचनायां प्रायो भवति नान्तरायः । परन्तु अनुवादे समीचीन-शब्द-चयनस्य यथायथ-भाव-सुरक्षणस्य लालित्य-माधुर्यादि-संयोजनस्य च दृष्ट्या भवत्यनुवादको निर्द्दिष्ट-सीमाभ्यन्तरे निबद्धः । मूलभावस्य आन्तरिकोद्वेलन-वशात् समयानुसारमनुवादेऽपि स्वतःस्फुरितानां पदानामभिव्यक्तौ समायाति न कोऽपि प्रतिबन्धकः । मूलभाव-सुरक्षणेन साकमनुवादे प्रणिधेया शाब्दिक-मौलिकता उपस्थापन-शैली च । अनुवादेषु ममानुभूतिरस्ति काचिदेतादृशी । विषयेऽस्मिन् किञ्चिन् निवेद्यते मया ।

       स्वभावकवि-गङ्गाधरमेहेर-प्रणीतस्य ओड़िआ-कृतिरत्नस्य  तपस्विनी-महाकाव्यस्य हिन्द्याङ्ग्लानुवादौ मया कृतौ १९८३ -ईसवीय-वर्षस्य प्रथमार्धे । पश्चादेतस्य अनुवाद-द्वयस्य स्वल्प-कतिपय-स्थले कृतमस्ति ईषत्-परिवर्त्तनम् । सम्बलपुर-विश्वविद्यालय-द्वारा मदीय-सम्पूर्ण-हिन्दी-पद्यानुवादः पुस्तक-रूपेण प्रकाशितोऽस्ति  २००० -ख्रीष्टाब्दे । तस्मिन्नेव २०००-वर्षे अगस्त-१५-तारिकायां कवि-गङ्गाधर-मेहेर-जयन्ती-महोत्सवे ग्रन्थः स लोकार्पितः सन् सहृदयैः पाठकैश्च लब्ध-समादरो विद्यते । मदीयः सम्पूर्ण आङ्ग्ल-पद्यानुवादः (Tapasvini of Gangadhara Meher) आर्.एन्.भट्टाचार्य-कोलकाता-द्वारा २००९-ख्रीष्टाब्दे पुस्तकाकारेण प्रकाशितः सन्  देश-विदेशेषु प्रथितोऽस्ति ।

       काव्यस्यास्य संस्कृतानुवादं कर्त्तुं चित्ते मदीये सुप्त आसीद् दृढ़ाभिलाषः । १९९७-जानुयारी-मासे बैङ्गलुरु-नगरे समायोजिते दशम-विश्वसंस्कृत-सम्मेलने सक्रिय-योगदानानन्तरं ममान्तरिकी प्रवृत्तिः काव्यस्यास्य संस्कृतानुवाद-दिशायां कृतवती मामत्यन्तं समुद्वेलितम् । फलतस्तस्मिन्नेव १९९७-वर्षे फेब्रुआरी-मार्च-मासयो-र्मध्ये मया सम्पूर्ण-संस्कृतानुवादः कृतः, परमानन्दं च परितृप्ति-समेतं समवाप्तम् । सकलानुवादेषु भगवतः परमेश्वरस्य आशीर्वादात्मिका  प्रेरणा प्रच्छन्नरूपेण दीव्यति । मम त्रिभाषानुवादानां कतिपय-पङ्क्तयः ‘सन्‌टाइम्स्’ (भुवनेश्वर)- ‘सप्तर्षि‘ (सम्बलपुर-विश्वविद्यालय)- ‘कान्तारक’ (भवानीपाटना)-‘झङ्कार’ (कटक)-‘बर्त्तिका’ (याजपुर) इत्यादि-मुखपत्रपत्रिकासु प्रकाशिता आसन् ।

      तपस्विनी-महाकाव्यस्य मदीयानुवादानां सारस्वते त्रिवेणी-स्रोतसि मया स्वरुच्यनुरूपं मुक्तछन्दोधारया सह  व्यवहितैरव्यवहितैश्च मित्राक्षरैरुपधा-मिलनस्य विहितोऽस्ति प्रयोगः । अनुवाद-त्रये रचनाशैली प्रायेण समरूपा । मित्राक्षरच्छन्दःसमेतम् अमित्राक्षरच्छन्दोऽपि मम प्रियम्; तथापि मित्राक्षरच्छन्दस्तथा अन्त्यानुप्रासं प्रति मम विशेषाकर्षणं वर्त्तते । अतः सर्वेषु त्रिषु अनुवादेषु मित्राक्षर-प्रयोगो मामकं सारस्वतानुराग-विशेषत्वं द्योतयति इति समनूभूयते ।  एषु भाषान्तरेषु अधिकतया मदीय-मौलिक-शब्दावली-माध्यमेन काव्यस्य मूलभावाः पूर्णतया यथार्था अक्षुण्णाः सुरक्षिताश्च विद्यन्ते इति मम दृढ़ो विश्वासः । उदाहरण-रूपेण समुद्ध्रियते चतुर्थ-सर्गस्य एका पङ्क्तिरेका त्रिभाषानूदिता, यत्र तमसानदी-मुखेन सूचितमस्ति कवेर्जीवनदर्शनम् ।

    

    कवि-गङ्गाधरस्य लेखन्याम् ओड़िआ-भाषायाः साङ्गीतिकता-भरितेन मधुर-सुललितेन  ‘चोखि’-रागेण  विरचितं पद्यमिदम्,

                                   ‘बने बने भ्रमि भ्रमि     

                  गण्ड कुहुके न भ्रमि

                  बहु बाधा अतिक्रमि 

                  स्वच्छ जीबने,

                  अन्धार दुःख न गणि 

                  आलोक सुख न मणि

                  चालिछि दूर सरणी  

                  नत बदने ।

                  जनम करुछि सफळ,       

                  तोय दाने तोषि तीरबासी सकळ  ॥’ (तपस्विनी ४/११)

मम आङ्ग्लानुवादे पङ्क्तिरियम्,

                     ‘Wandering over several woods wide,

                          never wavering astray

                          by illusion of any gorge,

                          surmounting many an impediment

                          in my life limpid,

                          never deeming darkness

                          as a distress,

                          never thinking light

                          to be a delight,

                          for a remote way

                          ahead  I’ve  continued to forge

                          with my head humbly bent.

                          Gratifying every bank-dweller

                          with offering of water,

                          fruitfulness of my birth

                          I’m  realizing worth.’

मदीय-हिन्दी-रूपान्तरे पद्यमिदम्,

                  ‘घूमती फिरती वन-वन में

         गण्ड-कुहुक में न उलझ,

         कई बाधायें करके पार

         अपने निर्मल जीवन में,

         न दुःख मान अन्धकार,

         प्रकाश न सुख समझ        

         चली हूँ दूर रास्ते नम्र मस्तक ।

         जन्म कर रही हूँ सार्थक

         नीर दान से निरन्तर

         सभी तीरवासियों के मानस में तृप्ति भर ॥ ’

मम प्रस्तुते संस्कृतानुवादे तदित्थम्,

                                          ‘भ्रामं भ्रामं वने वने

                     गण्ड-कुहकेषु न भ्रमन्त्यहं

                     विलङ्घ्य विविध-बाधा-निवहं

                     सुविमले मम जीवने,

                     ध्वान्तं न दुःखं गणयन्ती

                     आलोकं न सुखं भावयन्ती 

                     दूर-मार्गमग्रे सरामि नम्रानना निरलसम् ।

                     विदधामि सार्थकतां जन्मन:

                     सन्तोषयन्ती नीर-दानैरात्मनः

                     सकल-कूल-सन्निवासिनां मानसम् ॥’

       समय एव विदधाति समेषां बलाबलम् । सुयोगाभावात् संस्कृतानुवादस्य पुस्तक-रूपं प्रकाशनं विलम्बितं सञ्जातम् । अत्र काव्यानुवादे कतिपयेषामल्पप्रचलितानां व्याकरण- सम्मतानां संस्कृत-शब्दानां मया आधुनिक-प्रयोगः कृतोऽस्ति । अत्र काचित् त्रुटी चेत् परिलक्ष्यते, कृपया सूचना प्रदेया ।

     तपस्विनी स्वीय-गुणैर्गरीयसी । अस्य महाकाव्यस्य महत्त्वं मया सानुशीलनं संक्षेपतः प्रस्तूयते ममाभिव्यक्तौ ।

‘तपस्विनी-महाकाव्यं  स्वभावकविना कृतम् । 

गङ्गाधर-मेहेरेण  रङ्गायितं सुवर्णकम् ॥

जानकी नायिका यत्र  श्रीराम-सहधर्मिणी ।

सती-शिरोमणी साध्वी  पतिव्रता तपस्विनी ॥

सर्गा एकादश ख्याताश्छन्दोरागैरलङ्कृताः ।

ग्रन्थाद्यं प्रार्थना-वस्तुनिर्देशात्मक-मङ्गलम् ॥

निर्वासनोत्तरं वृत्तं  रामपत्न्याः प्रकीर्त्तितम् ।

सीतायाश्च तपश्चर्या-विभा कवेरभीप्सिता ॥

वाणी भावमयी स्निग्धा  प्रधानः करुणो रसः ।

दर्शनीयं निसर्गस्य  चित्रणं चात्र मञ्जुलम् ॥  

मौलिकोद्भावना भाति  कवेरत्र स्वतन्त्रता ।

सौरभं भारतीयं च  सांस्कृतिकं सुसम्भृतम् ॥

सीता-चरितमाश्रित्य विशेषेण विनिर्मितम् ।

वक्तुं हि शक्यते काव्यं सीतायनमिति स्मृतम् ॥

ओड़िआ-मूलभाषायाः कृतः संस्कृत-भाषया ।

मम काव्यानुवादोऽयं मोदयतु सतां मनः ॥’

    तपस्विनी-प्रकाशन-दिशायां मम पूज्य-दिवङ्गत-पितृमातृपादाः, वरेण्याः गुरुजनाः, विविध-पत्रिकासम्पादकाश्च मम कृते सस्नेहं शुभाशंसिनः प्रेरणाप्रदाः आसन् विद्यन्ते च । बन्धुजनेषु च डॉ. भरतचन्द्रनाथ-महोदय-प्रमुखाः विशेषेण ममोत्साहं समेधितवन्तः ।   सर्वेभ्यो निवेद्यन्ते सप्रश्रयं ममान्तरिक-धन्यवादाः कृतज्ञताश्च । हार्दिकोत्साह-प्रदानार्थं मम धर्मपत्नी श्रीमती कुन्तलाकुमारी धन्यवादार्हा । पाण्डुलिपि-प्रस्तुति-सहायतार्थं मम पुत्रौ सर्वेश्वर-सुरेश्वरौ धन्यवादाशीर्वादानर्हतः ।

       तपस्विनी-काव्यं प्रति विशेष-श्रद्धानुरागिभ्यः पुस्तकस्यास्य प्रकाशकेभ्यो नवदिल्ली -स्थितायाः सुप्रसिद्धायाः ‘परिमल पब्लिकेशन्स्’ इति संस्थायाः मुख्याधिकारिभ्यः श्रीयुक्त-परिमल-जोशी-महोदयेभ्यो ममाशेषान् हार्दान् धन्यवादान् साभारं ज्ञापयामि ।  संस्कृतानूदितं काव्यमिदं विदुषां मानसं मोदयिष्यतीति सप्रत्ययमाशासे ।

 विनयावनतः                                     

हरेकृष्ण-मेहेरः 

भवानीपाटना

श्रीरामनवमी, १-अप्रैल्-२०१२  

= = = = = = =  

                        

 [सौजन्यम् :

स्वभावकवि-गङ्गाधरमेहेर-प्रणीता ‘ तपस्विनी ’ *

संस्कृतानुवादकः - डॉ.हरेकृष्ण-मेहेरः

प्रकाशकः - परिमल पब्लिकेशन्स्, २७/२८ शक्ति नगर, दिल्ली-११०००७, भारतम्.

प्रथम-संस्करणम् - २०१२ ख्रीष्टाब्दः]

= = = = = = 

Tri-lingual Translations of Poet Gangadhara Meher’s Tapasvini Kavya

By : Dr. Harekrishna Meher

Hindi-English-Sanskrit Articles on Tapasvini Kavya :

http://hkmeher.blogspot.in/2011/08/my-hindi-english-sanskrit-articles-on.html

* * * *